Mustafa Kemal'in Ailesi ve Çocukluk Hayatı

Mustafa Kemal, 1881’de Selanik’te dünyaya geldi. Annesinin adı Zübeyde Hanım, babasının adı Ali Rıza Efendi’dir. Hem anne hem de baba tarafından soyu, Balkanların Türkleştirilmesi amacıyla Anadolu’dan iskân edilen “Türkmenlerden” gelmektedir.

Ali Rıza Efendi, Konya-Aydın bölgesinden Rumeli’ye iskân edilen Kocacık Türklerinden Ahmet Efendi’nin oğludur. Bugün Makedonya’nın batısında yer alan Debreyibala Sancağı’na yerleştirilen aile, 1830’lu yıllarda Selanik’e göç etmiştir. Ali Rıza Efendi; sırasıyla Evkaf Kâtipliği, 1876-1877 yıllarında Asakir-i Milliye Taburu’nda üsteğmen rütbesiyle subaylık ve Rüsumat İdaresi’nde gümrük memurluğu görevlerinde bulunmuştur. Daha sonra memurluktan istifa ederek kereste ve tuz ticareti yapmıştır.

Zübeybe Hanım, aslen Konya-Karaman bölgesinden Rumeli’ye iskân ettirilmiş Konyar yörüklerinden Hacı Sofu ailesinden Feyzullah Ağa’nın kızıdır. Orta Makedonya’nın Vodina Sancağı’na bağlı Sarıgöl nahiyesine yerleştirilen aile, daha sonra Selanik yakınlarındaki Langaza kasabasına göç etmiştir. Zübeyde Hanım da burada 1857’de dünyaya gelmiştir.

1871 ’de evlenen Ali Rıza Efendi ile Zübeyde Hanım’ın Fatma, Ömer, Ahmet, Mustafa, Makbule Ve Naciye adında altı çocukları olmuştur. Mustafa ve Makbule dışındaki çocuklar küçük yaşlarda ölürken Makbule (Baysan-Atadan) 1956' ya kadar yaşamıştır.

Mustafa Kemal dünyaya geldiğinde yaklaşık altı yüz yılını geride bırakan Osmanlı Devleti, 19. yüzyıla kadar sürdürdüğü çok kültürlü yapısını yeni gelişmeler karşısında korumakta zorlanıyordu. Fransız Devrimı'nin etkisiyle özgürlük, eşitlik, milliyetçilik gibi akımlar çok uluslu Osmanlı İmparatorluğunu Balkan topraklarından başlayarak etkilemeye başladı. Milliyetçi hareketler başta Rusya olmak üzere Avrupalı devletlerin desteği ile kısa sürede ayrılıkçı isyanlara dönüştü. Avrupalı devletlerin doğrudan müdahalesı sonucunda 1829 Edirne Antlaşması ile Yunanistan, 1878 Berlin Antlaşması ile de Sırbistan, Karadağ ve Romanya bağımsızlıklarını kazanarak Osmanlı Devleti'nden ayrıldı.

İmparatorluğun önemli bir liman şehri olan Selanik’in çok dinli, çok dilli nüfus yapısı, Avrupa ve İstanbul’a demiryolu ile bağlı olması, Batı ile etkileşimini kolaylaştırmış; sosyal, siyasal ve kültürel açıdan gelişmesine ortam hazırlamıştı. Batı basınının yakından takip edildiği Selanik’te örgütlenen Osmanlı aydınları, Balkanlarda yayılan milliyetçilik hareketlerini engellemek ve Osmanlı Devleti’ni dağılmaktan kurtarmak için Osmanlıcılık, İslamcılık, Türkçülük ve Batıcılık gibi yeni fikirler ileri sürdüler. Aydınlara göre; devletin dağılma süreci yaşamasının en önemli nedenlerinden biri, II. Abdülhamit’in uyguladığı monarşik yönetim anlayışıydı. Bu düşünceyi savunan aydınlar devlet otoritesinin zayıf olduğu Makedonya’da örgütlenerek meşruti yönetimi yeniden kurmak için çalışmalara başladılar. Mustafa Kemal’in çocukluk ve gençlik yıllarının farklı kültürlerin iç içe yaşandığı ve yeni fikirlerin tartışıldığı Makedonya’daki Selanik şehrinde geçmesi, onun hoşgörülü ve demokratik bir kişiliğe sahip olmasında büyük rol oynadı.